Graditeljska baština

Zrenjanin se ubraja među gradove koji su imali povoljne prirodne uslove za svoj graditeljski razvoj, a krivudavi tok reke Begej, sa brojnim meandrima, dao je osnovu za formiranje gradskih ulica i ta osnovna regulacija sačuvana je do danas. 

 

 

 
Istorijski okvir formiranja vojvođanskih gradova, pa tako i Zrenjanina, u celosti pripada periodu 18. veka. Nakon što je oformljeno jezgro grada, počinje izgrađivanje ostalih teritorija uz obale Begeja, a po organizovanom naseljavanju Nemaca, koje traje do 1785. godine, nastaje i prvi planski uređen i regulisan deo grada – "Nova nemačka varoš". Bečkerek je imao najsloženiju urbanističku osnovu, netipičnu i veoma razuđenu, ali i ravnomerniji razvoj od većine gradova u okruženju.

 

 

Definitivno formiranje gradske strukture i stvaranje regulacione matrice, sačuvane do danas, usledilo je nakon velikog požara, 1807. godine. Preživelo ga je samo nekoliko zgrada u gradskom jezgru, uključujući i crkvu Uspenja Presvete Bogorodice, iz 1746. godine, danas najstariju sačuvanu građevinu u Zrenjaninu. Sve ostale današnje građevine u centru grada podignute su znatno kasnije.

 

 

Obnova grada donela mu je i najveći uspon – privredni, kulturni i graditeljski. Broj stanovnika se tokom 19. veka gotovo udvostručuje, a u gradskom jezgru podižu se prve monumentalne građevine koje su i danas svojevrsni gradski simboli i reprezentativni primerci graditeljske baštine – Gradska kuća (podignuta 1820, rekonstruisana i dograđena 1888. godine), Pozorište (1839.), Rimokatolička katedrala (1868.), Trgovačka akademija (1891.), Reformatska crkva (1891.), Palata finansija, danas Narodni muzej (1894.) i mnoge druge.

 

 

Na obali Begeja je 1908. godine podignuta Palata pravosuđa, po monumentalnosti najznačajnija zgrada u Zrenjaninu posle Gradske kuće i Palate finansija. Četiri godine ranije sagrađen je i gvozdeni Mali most, danas najstariji od deset mostova preko Begeja, te grad, osim centralnog trga i glavne ulice, dobija još jednu značajnu urbanističku celinu.

 

 

Regulacijom toka Begeja kroz grad i pretvaranjem meandra u centru u tri jezera osamdesetih godina dvadesetog veka, okruženje Malog mosta, oko centralnog jezera, danas je oplemenjeno i vodoskokom u jezeru, veštačkim ostrvima za labudove i patke, a oko cele vodene površine izgrađeno je šetalište.  

 

 

U periodu svetskih ratova grad je pošteđen razaranja, a od nekadašnjih graditeljskih simbola nestala je jedino sinagoga, srušena 1941. godine. Nažalost, nakon Drugog svetskog rata, radikalan odnos novih vlasti prema graditeljskom nasleđu i nova urbanistička doktrina doveli su do osiromašenja stare urbanističke matrice i nestanka više vrednih građevina. Njih su zamenili moderni prostorni belezi koji nisu položili sud vremena.

 

 

Ipak, uprkos svemu, Zrenjanin danas ima šta da ponudi i pokaže. Obnovljene i restaurirane fasade, dekorativna rasveta, nove urbanističke tendencije koje prate i neguju nasleđeno i povratak pojedinih nestalih simbola, svedoče o nastojanjima grada da graditeljskoj baštini da značaj kakav ona zavređuje.