Grad ZrenjaninRepublika Srbija
Skupštinagrada ZrenjaninaObeležena 103. godišnjica od osnivanja Srpskog narodnog odbora - delo dr Županskog i njegovih istomišljenika vremenom dobija sve jaču istorijsku konotaciju
Svečanom liturgijom u hramu Uspenja Presvete Bogorodice, polaganjem venaca na spomen-ploču u porti hrama i na kući u kojoj je živeo dr Slavko Županski, prigodnim obraćanjima i skupovima, danas je obeležena 103. godišnjica od osnivanja Srpskog narodnog odbora u Velikom Bečkereku, kojim je utisnut snažan pečat nacionalnom biću i vekovnim slobodarskim težnjama srpskog naroda na teritoriji Austrougarske monarhije. Sastavljen od naših najumnijih sugrađana tog vremena, Srpski narodni odbor bio je prvo takvo telo osnovano severno od Dunava, unutar tadašnjih granica monarhije, a imao je izuzetnu istorijsku ulogu, ne samo u poslednjim danima Velikog rata, već i u onim događajima koji su potom usledili, sve do prisajedinjenja Vojvodine Kraljevini Srbiji i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije.
Osnivačka sednica Srpskog narodnog odbora održana je na Svetog Luku, poslednjeg dana oktobra 1918. godine, u zgradi Srpske pravoslavne crkvene opštine. Na spomen-ploču posvećenu tom događaju, vence su danas položili predstavnici Srednjobanatskog upravnog okruga, Grada Zrenjanina, Srpskog narodnog pokreta “Svetozar Miletić”, organizacije “Svetosavlje”, Društva prijatelja Matice srpske i društva srpsko-ruskog prijateljstva u Zrenjaninu, kao i gradskih odbora Srpske napredne stranke i Demokratske stranke Srbije. U ime Grada Zrenjanina to su učinili gradonačelnik Simo Salapura, zamenik gradonačelnika Saša Santovac i predsednik Skupštine grada Čedomir Janjić, a prisustvovali su i drugi funkcioneri lokalne samouprave, kao i odbornici Skupštine grada.
Pozdravljajući prisutne i ukazujući na dalekosežni značaj odluka koje su donete 31. oktobra 1918. godine i tokom novembra iste godine, gradonačelnik Salapura istakao je da one nisu bile važne samo za grad, koji je u tim danima očekivao dolazak srpske oslobodilačke vojske, već i u znatno širim istorijskim relacijama.
“Delo doktora Županskog i njegovih istomišljenika nastavlja da živi i vremenom dobija sve jaču istorijsku konotaciju i značaj. Naši slavni sugrađani nisu želeli da budu samo puki posmatrači epohalnih istorijskih promena, već su ih sami stvarali i bili njihovi neposredni učesnici. Odbor je imao i plemenitu misiju i odgovorne zadatke da mobiliše sve raspoložive snage za preuzimanje vlasti nakon okončanja rata. Na osnivačkoj sednici, doneta je i odluka o formiranju Srpske narodne garde, koja je potom odigrala ključnu ulogu u danima pred dolazak srpske oslobodilačke vojske. Bez oružanih sukoba i žrtava, smena vlasti je organizovana na najbolji mogući način, a pripadnicima svih manjinskih naroda, koji nisu učestvovali u oružanim sukobima, garantovana su sva prava i omogućena zaštita srpske vojske”, istakao je gradonačelnik ulogu Srpskog narodnog odbora u pripremi za epohalnu smenu vlasti i smenu država na ovim prostorima, uoči oslobođenja u Prvom svetskom ratu, a zatim i u događajima koji su usledili.
“Delo doktora Županskog i njegovih istomišljenika nastavlja da živi i vremenom dobija sve jaču istorijsku konotaciju i značaj. Naši slavni sugrađani nisu želeli da budu samo puki posmatrači epohalnih istorijskih promena, već su ih sami stvarali i bili njihovi neposredni učesnici. Odbor je imao i plemenitu misiju i odgovorne zadatke da mobiliše sve raspoložive snage za preuzimanje vlasti nakon okončanja rata. Na osnivačkoj sednici, doneta je i odluka o formiranju Srpske narodne garde, koja je potom odigrala ključnu ulogu u danima pred dolazak srpske oslobodilačke vojske. Bez oružanih sukoba i žrtava, smena vlasti je organizovana na najbolji mogući način, a pripadnicima svih manjinskih naroda, koji nisu učestvovali u oružanim sukobima, garantovana su sva prava i omogućena zaštita srpske vojske”, istakao je gradonačelnik ulogu Srpskog narodnog odbora u pripremi za epohalnu smenu vlasti i smenu država na ovim prostorima, uoči oslobođenja u Prvom svetskom ratu, a zatim i u događajima koji su usledili.
“Značaj odluka donetih u Velikom Bečkereku potvrđen je na samo nekoliko dana nakon oslobođenja, 25. novembra, na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu. Tom prilikom istaknute su težnje prvog Srpskog narodnog odbora da Vojvodina prvo i bezuslovno postane sastavni deo Srbije i tek onda da se odlučuje o sudbini jugoslovenske države”, kazao je gradonačelnik i osvrnuo se na sadašnje vreme i trenutak, 103 godine nakon tih istorijskih događaja.
“Vojvodina je danas neodvojivi deo države Srbije i kuća srpskog naroda, ali i svih drugih nacionalnih zajednica koje vekovima ravnopravno žive na njenom tlu. Odajemo danas počast našim znamenitim sugrađanima, onima koji su doprineli razvoju Velikog Bečkereka, Petrovgrada ili Zrenjanina i poručujemo im da ih sledimo i poštujemo njihove ideje i dela. Njihov grad danas ukorak prati državu Srbiju u razvoju, investicijama i velikim infrastrukturnim projektima. Gradilišta fabrika, stambenih zgrada i puteva menjaju sliku naselja i ravnice i približavaju Zrenjanin najvećim gradovima u zemlji, Beogradu i Novom Sadu. Uspomenu na slavnu prošlost najbolje čuvamo kvalitetnim planovima za budućnost, kroz nove investicije i nastojanja da budemo sredina s dobrim ambijentom za život i rad, za dolazak novih ideja i novih stanovnika”, poručio je na svečanosti u porti Uspenskog hrama gradonačelnik Simo Salapura.
O značaju događaja iz 1918. godine u našem gradu i njihovim porukama besedio je i Milan Bjelogrlić, predsednik Društva prijatelja Matice srpske u Zrenjaninu i direktor Gradske narodne biblioteke.
- Sa ove distance, mi ne samo da odajemo dužno poštovanje prema članovima prvog Srpskog narodnog odbora i Slavku Županskog, već iz njihovog dela treba da izvučemo onu najvažniju, zajedničku nit - šta dalje? U tom smislu, zagledani smo u prošlost, a okrenuti ka budućnosti i mislimo da je u ovom trenutku najvažnije negovanje jedinstvenog duhovnog i kulturnog prostora srpskog naroda. Ako znamo odakle dolazimo, znaćemo ko smo i kuda treba da idemo - kazao je, između ostalog, Bjelogrlić.
- Sa ove distance, mi ne samo da odajemo dužno poštovanje prema članovima prvog Srpskog narodnog odbora i Slavku Županskog, već iz njihovog dela treba da izvučemo onu najvažniju, zajedničku nit - šta dalje? U tom smislu, zagledani smo u prošlost, a okrenuti ka budućnosti i mislimo da je u ovom trenutku najvažnije negovanje jedinstvenog duhovnog i kulturnog prostora srpskog naroda. Ako znamo odakle dolazimo, znaćemo ko smo i kuda treba da idemo - kazao je, između ostalog, Bjelogrlić.
Srpski narodni odbor, osnovan 31. oktobra 1918. godine, brojao je devet članova: dr Andrija Vasić, dr Slavko Županski, prota Žarko Stakić, pop Dragutin Mojić, Živko Terzin, Milan Rakić, Paja Ristić, Svetozar Isaković i Jefta Vukov. Za predsednika je izabran Andrija Vasić, za potpredsednike Slavko Županski i Živojin Terzin. Za počasnog predsednika izabran je stari vođa Srba, advokat dr Emil Gavrila, u to vreme interniran u Mađarskoj. Već 15. novembra za predsednika Odbora izabran je dr Slavko Županski. Posle oslobođenja bio je prvi veliki župan Torontalske županije, istaknuti vođa srpskog pokreta i jedan od najznamenitijih naših sugrađana i istorijskih ličnosti, rođenih, proživelih i sahranjenih na ovom tlu.
Nakon svečanosti u porti hrama, prisutni su posetili i kuću dr Slavka Županskog, nedaleko od hrama, i položili vence na spomen-ploču. Na biografiju, lik i delo dr Županskog podsetio je istoričar i direktor Zrenjaninske gimnazije Milan Radaković, istakavši da je Županski jedna od onih istorijskih ličnosti koje su zadužile ne samo naš grad, već su značajne i za celu Srbiju.
Domaćin okupljanja u kući bio je Narodni muzej Zrenjanin, s obzirom da je Grad Zrenjanin otkupio porodičnu kuću Županskih s namerom da ona postane depadans Narodnog muzeja i specifičan izložbeni prostor, koji bi negovao uspomenu na dr Slavka Županskog i Srpski narodni odbor, čiji je bio predsednik. Današnjem skupu prisustvovale su praunuke dr Slavka Županskog - Bojana Županski Ličanin sa porodicom, Milica i Svetlana Županski.
