Grad ZrenjaninRepublika Srbija
Skupštinagrada ZrenjaninaFijale sa Velikog mosta postavljene na obali kod pivnice
Jedini sačuvani ostaci nekadašnjeg Velikog gvozdenog, "Ajfelovog" mosta, četiri ukrasa sa njegovih portala – fijale, postavljene su na obali Begeja, pred ulazom u popularnu pivnicu "Četir' konja debela". Zahvaljujući naporima dvojice Zrenjaninaca - Vojislava Cvejića, entuzijaste i odličnog poznavaoca kulturne i graditeljske baštine grada i Dragana Odadžića, vlasnika pivnice, fijale su spašene iz dvorišta propalog brodogradilišta "Begej", gde su se nalazile od 1969. godine.
Tada su, naime, radnici tog brodogradilišta uklonili Veliki most, isekli na komade njegove gvozdene delove, a fijale, kao svojevrsne "suvenire", preneli u krug preduzeća. Doduše, zauzele su tamo posebno mesto blizu ulazne kapije, redovno su farbane i održavane, pa su ostale sačuvane do danas. Međutim, s obzirom da je brodogradilište napušteno i u stečaju, pretila je ozbiljna opasnost da ovi dragoceni detalji gradske građevinske baštine dožive sudbinu tog preduzeća i netragom završe na nekom otpadu starog gvožđa.
Fijale u krugu brodogradilišta "Begej" (2008. godine)
Cvejić i Odadžić su, u saradnji sa zrenjaninskim Narodnim muzejom, Zavodom za zaštitu spomenika kulture i stečajnom upravnicom brodogradilišta, uspeli da se izbore da se fijale vrate u neposrednu blizinu čuvenog mosta, na kom su stajale 65 godina – od 1904. godine, kada je, na mestu nekadašnjeg drvenog podignut Veliki gvozdeni most. O mostu su ispredane prave legende, od priča da ga je lično gradio veliki Gustav Ajfel, potom da je projektovan u njegovim ateljeima, da stilom podseća na njegovu životnu Kulu, sve do pretpostavki da je u peštanskim krugovima arhitekture Ajfelovo delo uticalo na mnoge projektante, pa i na samog (anonimnog) autora gvozdenog mosta u Velikog Bečkereku.
Fijale na portalu Velikog mosta (oko 1910. godine)
Ono što nije sporno je da su delovi mosta izliveni u fabrici gvožđa državne železnice u Rešicama, u Rumuniji, i brodovima niz Begej dopremani do mesta ugradnje, u jesen 1904. godine. Nije sporno ni da od mosta nisu sačuvani drugi delovi, osim fijala, jer o njegovom rušenju i uklanjanju 1969. godine, postoji čak i filmski zapis u trajanju od 6 min, dostupan na YouTube linku:
Rušenje Velikog mosta 1969. godine i fijale neposredno nakon demontaže
(Print Screen sa filma)
U svakom slučaju, deo gradske istorije vraćen je tamo gde je i stvarana. Vojislav Cvejić kaže da je pivnica preuzela brigu o fijalama, da će one biti adekvatno čuvane i održavane, a da se u njihovom novom ambijentu planiraju i dodatni sadržaji.
- Želja nam je i da im vratimo originalnu, zelenu boju, kakvu je imao i most, kao i da im uradimo postolje od klinker-opeke, koja je takođe nezaobilazni deo graditeljske baštine grada. Postavićemo i odgovarajuću, višejezičnu tablu, sa osnovnim podacima i starim fotografijama Velikog mosta, pivare i pivnice – naglašava on.
- Želja nam je i da im vratimo originalnu, zelenu boju, kakvu je imao i most, kao i da im uradimo postolje od klinker-opeke, koja je takođe nezaobilazni deo graditeljske baštine grada. Postavićemo i odgovarajuću, višejezičnu tablu, sa osnovnim podacima i starim fotografijama Velikog mosta, pivare i pivnice – naglašava on.
Obale Begeja u centru Zrenjanina nedovoljno su iskorišćen biser, čijim daljim uređenjem i osmišljavanjem novih sadržaja, reku mogu znatno više da približe i samim Zrenjanincima, a posebno njihovim gostima. Postavljanje fijala Velikog mosta na delu te obale jedan je od poteza koji tome svakako može doprineti.
Vojislav Cvejić i Dragan Odadžić, nakon postavljanja fijala ispred "Pivnice"
