Grad ZrenjaninRepublika Srbija
Skupštinagrada Zrenjanina''Banatska mala pruga'', u Malom salonu Narodnog muzeja
Izložba "Banatska mala pruga", čije su autorke Maria Silađi i Anica Tufegdžić, otvorena je u Malom salonu Narodnog muzeja Zrenjanin. Izložba je rezultat saradnje Departmana za arhitekturu i urbanizam Fakulteta tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu, Mađarske Državne železnice i Sekcije za industrijsko nasleđe Mađarskog nacionalnog saveta ICOMOS.
Izložba predstavlja rezultate istraživanja arhivske i bibliotečke građe o železnici uskog koloseka i njegovim objektima, graditeljskom nasleđu, koje je sprovedeno u ustanovama kulture na području Vojvodine i Mađarske, kao i terenskog istraživanja postojećeg graditeljskog fonda na relaciji Zrenjanin-Žombolj (Radojevo). Rezultati istraživanja, pre svega planovi, arhitektonski projekti, stare i nove fotografije, stare razglednice, makete i instalacije predstavljeni su u sklopu izložbe.
Izložbu su podržali Arhiv Vojvodine, Istorijski arhiv Zrenjanin, Opština Nova Crnja, Državna biblioteka Sečenji i Muzej Zemplen iz Mađarske, a realizovana je pod pokroviteljstvom Pokrajinskog sekretarijata za kulturu i javno informisanje.
Izložbu su svečano otvorili direktor Narodnog muzeja Zrenjanin Vidak Vuković, autorka Maria Silađi, rektor Univerziteta u Novom Sadu prof. dr Dušan Nikolić, pomoćnik Pokrajinskog sekretara za kulturu i javno informisanje dr Milan Micić i pomoćnik gradonačelnika Zrenjanina Duško Radišić, koji je prethodno za goste priredio prijem u Gradskoj kući.
Autorka izložbe Maria Silađi, rođena na "trasi male pruge", u Novoj Crnji, kaže da je, s obzirom da je arhitekt, zainteresovalo graditeljsko nasleđe te pruge. Najviše materijala za izložbu pronašla je u arhivu Mađarske Državne železnice.
Prof. dr Dušan Nikolić pomenuo je dva lepa povoda za posetu Zrenjaninu – otvaranje novog amfiteatra na Tehničkom fakultetu i otvaranje ove izložbe.
- Lep i značajan dan, ne samo za Grad Zrenjanin, nego i za Univerzitet u Novom Sadu u celini. Zahvaljujući Departmanu za arhitekturu Fakulteta tehničkih nauka priredili smo nešto što je bilo veoma zanimljivo za naše kolege i studente na Novosadskom univerzitetu, a verujem da će biti još zanimljivije za široku publiku u Zrenjaninu. Ovo je početak predstavljanja kulturno-istorijskog nasleđa našeg naroda u gradovima u kojima je zastupljen Univerzitet u Novom Sadu, a Zrenjanin je jedan od četiri takva grada. Želimo ovim da obogatimo znanje naših studenata, ali smo i društveno odgovorna institucija, što znači da imamo određene obaveze prema gradovima koji podržavaju aktivnosti Univerziteta u Novom Sadu. Nadamo se da je ova izložba nagoveštaj i nekih krupnih projekata koje planiraju ljudi koji vode grad, a uz podršku Univerziteta – kazao je rektor Nikolić.
Pomoćnik gradonačelnika Zrenjanina Duško Radišić rekao je da se Zrenjaninci, posebno oni najstariji, sa setom prisećaju malog voza i njegove uske, krivudave pruge na gradskim ulicama. On se zahvalio Univerzitetu u Novom Sadu i rektoru Nikoliću što su omogućili da ovu izložbu vide i naši sugrađani.
-Danas imamo priliku da se kroz ovu vrednu izložbu podsetimo tog vremena, ali i da ukažemo na veliki značaj železnice za ove krajeve. Imaćemo sastanke i u Temišvaru, kako bi i njima prezentovali izložbu, a želja nam je da jedan njen deo bude i stalna postavka na našoj železničkoj stanici. Glavni cilj nam je, međutim, da pokrenemo projekat revitalizacije i izgradnje moderne, brze pruge između naša dva grada, koji bi se finansirao sredstvima EU. Istoriju i budućnost povezali bi tako što bi oko Zrenjanina i Temišvara obnovili "malu prugu" i povezali je sa postojećom, čime bi mogli da razvijamo i ekonomiju i saobraćaj i kulturu i turizam – naglasio je Radišić.
kako se čulo na otvaranju izložbe, linija železnice uskog koloseka Veliki Bečkerek-Žombolj je otvorena 1898. godine, prvenstveno zbog transporta robe, a sa druge strane i zbog putničkog saobraćaja. Predstavljala je ogroman korak u razvoju naselja koja su se nalazila duž pruge, jer ih je povezala sa gradom, svetom.
Na železničkim stanicama su podignute zgrade rađene po tipskom projektu. Raspored objekata je bio tačno određen, u zavisnosti od važnosti i veličine datog naselja ili same stanice. Duž male pruge su građene prijemne zgrade različitih dimenzija, svrstavane u četiri kategorije - magacini, bunari, stanovi za železničare i niz dopunskih sadržaja.
Linija uskog koloseka je 1924. godine presečena novom državnom granicom. Prva stanica Žombolj se našla u rumunskom, a ostatak železničke trase u srpskom delu Banata. Na jugoslovenskoj teritoriji, linija je 1926. godine produžena do naselja Radojevo, a u selima koja su nastala nakon Prvog svetskog rata, izgrađene su nove železničke stanice, koje su odstupale od tipskih projekata stanica Austrougarske monarhije. Do 1932. godine popularni "ćira" kretao se kroz centar tadašnjeg Velikog Bečkereka, a jedna od najvažnijih stanica nalazila se na Trgu slobode, o čemu svedoče živopisne fotografije.
Na jugoslovenskoj teritoriji voz je saobraćao sve do 1968. godine, kada je trasa ukinuta zbog nerentabilnosti, šine demontirane, a objekti srušeni, napušteni ili prenamenjeni.
Nakon zatvaranja ove trase, 1968. godine, zbog neisplativosti, niko nije imao potrebu niti interes da čuva, obnovi i prezentuje vrednu ostavštinu tehničkog razvoja ovih područja. Tako je nestala većina materijalnih dokaza o železničkom saobraćaju, a u narodu polako nestaje svest o značaju ovog vida transporta za Banat.
Cilj izložbe je razvoj svesti o značaju i potencijalu graditeljskog nasleđa duž male pruge, kao i pružanje smernica za njegovu obnovu i savremenu upotrebu.
Postavku će posetioci moći da pogledaju do 15. maja a nadležni kustos je Biljana Dimkić Krčmar, istoričarka umetnosti u Narodnom muzeju Zrenjanin.
