Град ЗрењанинРепублика Србија
Скупштинаграда ЗрењанинаDevedeset devet godina od osnivanja Srpskog narodnog odbora
Prošlo je 99 godina od osnivanja Srpskog narodnog odbora u Velikom Bečkereku, prvog na teritoriji Vojvodine, u tadašnjoj Austrougarskoj monarhiji, formiranog sa zadatkom da okupi sve narodne snage, u cilju ostvarenja vekovnih težnji srpskog naroda unutar Monarhije i da pripremi dolazak oslobodilačke vojske i potom preuzme vlast u gradu, u prvim trenucima nakon oslobođenja u Prvom svetskom ratu, 17. novembra 1918. godine.
Odbor je odigrao izuzetno značajnu, državotvornu ulogu i u događajima koji su usledili nešto kasnije, kada se na Velikoj narodnoj skupštini, održanoj u Novom Sadu 25. novembra iste godine, odlučivalo da se Baranja, Bačka, Srem i Banat prvo pripoje Matici Srbiji, a tek onda da se razgovara o sudbini zajedničke države južnih Slovena.
Tradicionalno, obeležavanje ovog datuma počelo je danas u prepodnevnim časovima svečanom liturgijom u hramu Uspenja Presvete Bogorodice u Zrenjaninu, polaganjem venaca i prigodnim obraćanjem u porti hrama i ispred kuće dr Slavka Županskog, vođe narodnog pokreta Srba u to vreme i jednog od osnivača Srpskog narodnog odbora. Na početku svečanosti himnu Republike Srbije otpevala je Milica Dosković, naša sugrađanka, članica Opere Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu.
Vence su položili predstavnici Srednjebanatskog upravnog okruga, Grada Zrenjanina, Srpskog narodnog pokreta “Svetozar Miletić”, organizacije “Svetosavlje” i Društva prijatelja Matice Srpske. U ime Grada Zrenjanina to su učinili gradonačelnik Čedomir Janjić, zamenik gradonačelnika Saša Santovac i predsednik Skupštine grada Zrenjanina Oliver Mitrović, uz prisustvo potomaka Slavka Županskog, drugih funkcionera lokalne samouprave, predstavnika udruženja građana, profesora i učenika zrenjaninskih srednjih škola, prijatelja i poštovalaca dela Srpskog narodnog odbora.
O događajima koji su se zbili 31. oktobra 1918. godine i njihovom značaju, govorila je načelnica Srednjebanatskog upravnog okruga Snežana Vučurević. Ona je istakla da su se na ovom mestu, u zgradi Srpske pravoslavne crkvene opštine, pre 99 godina odigrali sudbonosni događaji, koji su uticali na dalji tok istorije i na bezrezervno opredeljenje našeg naroda iz Vojvodine da, nakon Prvog svetskog rata, prvo pristupi Srbiji, a da se posle toga postigne dogovor o novoj zajedničkoj državi Jugoslaviji.
“Kada je već bilo izvesno da se rat bliži kraju i da će se na ovim prostorima desiti krupne istorijske promene, devet naših sugrađana, devet istaknutih narodnih predvodnika i vizionara, osnovali su prvi Srpski narodni odbor u Velikom Bečkereku. Tih imena setićemo se i danas: vođa pokreta bio je dr Slavko Županski, za predsednika odbora izabran je dr Andrija Vasić, za potpredsednika Živojin Terzin. Prisutni su bili i prota Žarko Stakić, pop Dragutin Mojić, Milan Rakić, Paja Ristić, Svetozar Isaković i Jefta Vukov. Za počasnog predsednika je izabran stari vođa Srba, dr Emil Gavrila, koji se tada još nalazio u zarobljeništvu u Mađarskoj”, podsetila je Vučurević na osnivače SNO.
Kako je rekla, toga dana, na Svetog Luku, baš kao i danas, porta Uspenske crkve osvanula je ukrašena srpskom trobojkom, kojom je mahao rodoljub Milan Gardinovački, a osnivačku sednicu pratilo je u porti mnoštvo naroda, koji su odluku o formiranju Srpskog narodnog odbora primili s oduševljenjem.
“Naši preci, naši sugrađani, bili su na visini istorijskog zadatka, u trenucima kada je trebalo donositi dalekosežne i prelomne odluke. Ponosni smo na njihovo delo, na veliki doprinos jačanju srpskog nacionalnog korpusa i identiteta, a pre svega, možemo s ponosom isticati da su svoje težnje ostvarili na najbolji mogući način. Smena vlasti nakon oslobođenja obavljena je mirno, bez žrtava, a pripadnicima svih manjinskih naroda, koji nisu učestvovali u oružanim sukobima, garantovana su sva prava i omogućena zaštita srpske vojske”, naglasila je u svom obraćanju načelnica Srednjebanatskog upravnog okruga.
Istoričar Slobodan Milin rekao je da je Srpski narodni odbor u Velikom Bečkereku inicirao i osnivanje odbora u drugim mestima i sredinama, pa i centralnog odbora u Novom Sadu.
“Danas smo svedoci pokušaja dela naše istoriografske misli da relativizuje apsolutistički karakter Austrougarske monarhije, da prikaže njenu kulturnu ulogu i naglasi, pre svega, njeno graditeljsko nasleđe, ali kultura nije samo arhitektura, već se ona, pre svega, odlikuje na duhovnom polju. Zato su naši preci odlučili da, pre ulaska srpske vojske u Veliki Bečkerek, osnuju Srpski narodni odbor, potom preuzmu vlast bez žrtava i započnu novu stranicu istorije srpskog naroda”, istakao je Milin i poručio da se nikada nećemo odreći tekovina Velike Narodne skupštine u Novom Sadu, 25. novembra 1918. godine.
Nastavljena je i tradicija odavanja počasti dr Slavku Županskom, ispred njegove porodične kuće u Svetosavskoj ulici u Zrenjaninu, gde su položeni venci na spomen-ploču našem istaknutom sugrađaninu i osnivaču Srpskog narodnog odbora. O životu i delu Županskog govorio je istoričar Miodrag Cvetić, a svečanost je organizovala Bojana Županski Ličanin, praunuka dr Slavka Županskog, sa porodicom.
Obeležavanje 99. godišnjice od osnivanja Srpskog narodnog odbora nastavlja se večeras u Narodnom pozorištu “Toša Jovanović”, gde će biti održana Svečana akademija, a potom i pozorišna predstava - monodrama “Kraljev put” - rađena pod patronatom Kraljevskog doma Karađorđevića i prva je predstava u istoriji srpskog pozorišta koja se bavi životom kralja Petra Drugog Karađorđevića, poslednjeg jugoslovenskog monarha. Tekst i režiju potpisuje Lilijana Ivanović, a u ulozi mladog kralja nastupa glumac Vladimir Balašćak. Svečana akademija počinje u 19 časova, ulaz je slobodan.
